فهرست مطالب
فصلنامه شیعه شناسی
پیاپی 40 (زمستان 1391)
- تاریخ انتشار: 1391/12/12
- تعداد عناوین: 9
-
-
صفحه 7در این نوشتار، در ابتدا موقعیت استراتژیک یمن بررسی شده است. در ادامه، به این سوال پاسخ داده شده که «انقلاب اسلامی ایران چه تاثیراتی بر تحولات ژئوپلیتیکی شیعه در یمن داشته است؟»هرچند شیعیان زیدی، که بخش عمده شیعیان این کشور را تشکیل می دهند، تا سال 1962 حکومت را در این کشور بر عهده داشتند، اما پس از سقوط آنها از قدرت، طی سالیان متمادی در انزوای ژئوپلیتیکی شدیدی قرار گرفتند. با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، موجبات خروج از انزوا و گسترش تدریجی ژئوپلیتیک شیعه در این کشور فراهم گردید.
احیای شیعیان زیدی، تاثیرپذیری فکری و عملی شخصیت های یمنی از تفکرات انقلابی امام خمینی، گسترش شیعه دوازده امامی و حضور فعال شیعیان در قیام اخیر مردم یمن از جمله تاثیرات این انقلاب بر تحولات ژئوپلیتیکی شیعه در یمن به شمار می آید. در مجموع، می توان گفت: انقلاب اسلامی ایران موجب گسترش ژئوپلیتیک شیعه در یمن شده است.
کلیدواژگان: یمن، شیعیان، زیدیه، انقلاب، ژئوپلیتیک، الحوثی -
صفحه 31سرزمین های شرق قاره آفریقا در زمره مهم ترین مناطقی است که از همان نخستین سال های ظهور اسلام مورد توجه مسلمانان و شیعیان قرارگرفت و اسلام به آرامی توسط مهاجران مسلمان به مردم این مناطق عرضه شد و مردم آن را پذیرفتند و تا کنون در طول قرن ها، تحولات گوناگونی را تجربه کرده اند. مذهب تشیع همگام با تاریخ پر برکت اسلام، در کشور تانزانیا قدمتی دیرینه دارد و شیعیان مهاجر، به ویژه شیعیان خوجه اثناعشری، که پیشینه ای در تاریخ هند اسلامی دارند، به عنوان مهاجران بومی شرق آفریقا، نقش مهم و تعیین کننده ای در تاریخ و فرهنگ شیعه در این کشور ایفا نموده اند. ایشان با بهره گیری از شرایط اقلیمی و اقتصادی مناسب منطقه، توانسته اند در طول سال های متمادی (از قرن 19 میلادی به بعد) ضمن تثبیت و استحکام جایگاه مذهبی، فرهنگی و اجتماعی و اثرگذاری فراوان در عرصه های گوناگون محل سکونت خود، عمده ترین و مهم ترین عامل گسترش و ترویج مذهب تشیع در بین بومیان سیاه پوست این کشور به شمار آیند. نگارنده با حضور در میان شیعیان تانزانیا و زنگبار و مطالعه میدانی وضعیت ایشان در این نوشتار، ضمن یادآوری تاریخ پر عظمت تشیع در این مناطق، وضعیت شیعیان کنونی این کشور را با تاکید بر نهادهای فرهنگی و آموزشی شیعیان خوجه اثناعشری در احیای این مذهب اسلامی بررسی کرده است.
کلیدواژگان: تانزانیا، زنگبار، تشیع، خوجه -
صفحه 61روحانیت به عنوان یکی از زیر سیستم های اجتماعی ایران، در تعامل با محیط خارجی، علاوه بر تاثیرگذاری از آن متاثر نیز است. در این میان، حرکت سیاسی اجتماعی مشروطه و انقلاب اسلامی و نقش تاثیرگذار روحانیت در این دو، این پرسش را به ذهن متبادر می سازد که ساختار و کارکردهای روحانیت در این دو مقطع چگونه بود؟ پاسخ به این سوال موجب می شود محققان جامعه شناسی سیاسی بتوانند در پیش بینی تحولات آتی روابط روحانیت و نظام سیاسی از آن بهره مند شوند. روحانیت با شکست مشروطه، تلاش کرد تا به ساختار پراکنده خویش وحدت ببخشد و با انتقال مرجعیت به ایران، خود را به مرکز تحولات نزدیک تر نماید. از دیگر سو، کارکردهای روحانیت نیز تقلیل پیدا کرد. اما با وقوع انقلاب اسلامی، ساختار اقتداری و سازمانی روحانیت دچار تحول عظیمی شد و کارکردهایش گسترده تر گردید.
کلیدواژگان: روحانیت، مشروطه، انقلاب اسلامی، ساختار، کارکرد -
صفحه 91علم «حدیث» در کنار فقه، از مواد درسی مهم در مدارس عصر صفویه بود، اما توجه مدارس به آن در دوره مزبور یکسان نبود. در این نوشتار، روند آموزش علم حدیث در مدارس عصر صفوی با استفاده از منابع تاریخی این دوره و همچنین فهرست نسخه های خطی و ارائه اطلاعات آماری از آنها در دو نیمه عصر صفوی بررسی می گردد. در نیمه اول این دوره، به علت حاکمیت عقل گرایی بر مدارس، علم حدیث آنچنان که شایسته است مورد توجه قرار نگرفت، اما در نیمه دوم این دوره، با احیای مکتب «اخباری گری» و تحت تاثیر آن، آموزش اخبار و احادیث شیعه در مدارس رونق یافت، به گونه ای که در اواخر عصر صفوی، تدریس یکی از کتب چهارگانه حدیثی شیعه جزو شروط وقف نامه بعضی از مدارس قرار گرفت.
کلیدواژگان: صفویه، شیعه، مدرسه، حدیث، اخباری گری -
صفحه 109علویان به دلیل انتساب به پیامبر در جامعه اسلامی همواره مورد احترام بوده اند. گروه هایی از آنان از قرن دوم هجری به دلایل گوناگون راهی سرزمین های مسلمان نشین شدند. مناطق مرکزی و شمالی ایران از جمله این سرزمین ها بود. با ورود امام علی بن موسی الرضا به ایران در اواخر قرن سوم و استقرار ایشان در خراسان، سیر مهاجرت علویان به ایران و به ویژه خراسان شدت گرفت. «ربع نیشابور»، که در دوره اسلامی از بزرگ ترین نواحی خراسان به شمار می رفت و طوس، اسفراین، سرخس، بیهق، نساء و ابیورد را دربر می گرفت، یکی از مناطق هدف مهاجران بود و طی قرن سوم هجری و پس از آن علویانی از تبار امام حسن بن علی، امام علی بن حسین، امام جعفر بن محمد و امام موسی بن جعفر، در این منطقه ساکن شدند. حضور گسترده خاندان های علوی در این ناحیه و توسعه جمعیتی آنان بستر فرهنگی، عقیدتی و اقتصادی مناسبی برای استمرار مهاجرت ها به وجود آورد. این تراکم جمعیتی در ایجاد منصب «نقابت» (سرپرستی و رتق و فتق امور) علویان در نیشابور موثر بود. گرچه تقریبا تمامی امور علویان ساکن در ربع نیشابور توسط منصب نقابت انجام می گرفت، اما خود علویان دارای گرایش های مذهبی و تفاوت های نسبی بودند که در مناسبات میان آنها تاثیرگذار بود. جدای از این مسئله، آنان خواسته یا ناخواسته در زمینه های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، مذهبی و فرهنگی، ناچار به مراوده با دیگر ساکنان منطقه بودند. این پژوهش بر آن است که با روش توصیفی تحلیلی مراودات علویان را در دو حوزه درون گروهی و برون گروهی بررسی و تجزیه و تحلیل کند و تصویر روشنی از وضعیت اجتماعی، سیاسی و فرهنگی آنان ارائه دهدکلیدواژگان: علویان، روابط، نیشابور، حسنی، زباره، موسوی
-
صفحه 137ابن ابی الحدید معتزلی یکی از شخصیت های برجسته اسلامی قرن ششم و هفتم هجری و از رهبران فکری اندیشه اعتزال در دوره های متاخر به شمار می رود؛ اما با شرح کتاب نهج البلاغه امام علی با رویکردی تاریخی،تحلیلی و کلامی، جایگاهی در میان اهل اندیشه، به ویژه شیعیان، یافته است، تا بدان جا که مطالعه تاریخ صدر اسلام، به ویژه آنچه به جریان های سیاسی پس از رسول خدا مرتبط می شود، بدون نظر به داده های وی ناقص می نماید. بدین روی، عده زیادی از نویسندگان در گذر تاریخ، درباره وی و شرح نهج البلاغه او قلم زده و آثاری پدید آورده اند. از آن رو که هر انسانی در اندیشه ورزی و نوع نگاه خویش، از عوامل پیرامونی تاثیر می پذیرد، ابن ابی الحدید نیز ازاین قاعده بیرون نمانده و تحت تاثیر مسائل گوناگونی قرار داشته است؛ عوامل خانوادگی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و نیز اعتقادی و فرهنگی. از این رو، در این نوشتار، به اختصار زیست نامه و اندیشه های او بررسی شده تا شناخت بهتری از شخصیت و انگیزه های او در ورود به شرح نهج البلاغه ارائه گردد. برای دست یابی به این هدف، نگاهی به بسترهای اندیشگی او ضروری می نماید.
کلیدواژگان: ابن ابی الحدید، معتزله، شرح نهج البلاغه، شیعه، امامت -
صفحه 171تبلیغات عنصری مهم در پیشبرد مقاصد جوامع انسانی بوده است. با تشکیل حکومت های سیاسی و پدیدآمدن مکاتب دینی، لزوم استفاده از شیوه های متنوع و متکثر تبلیغاتی برای اشاعه و تثبیت موجودیت سیاسی و چارچوب های دینی بیشتر احساس شد. در تاریخ ایران دوره اسلامی نیز عصر صفویه به لحاظ همگنی حکومت و مذهب شیعه در عرصه سیاسی و چارچوب جغرافیایی ایران، حایز اهمیت زیادی است. به نظر می رسد شاهان صفوی، که با اتکا بر پویایی آموزه های شیعه و بهره مندی از موقعیت ها و شرایط سیاسی توانستند به عرصه قدرت وارد شوند، تلاش بی وقفه ای برای تثبیت موقعیت خود و ترویج مذهب شیعه به کار گرفتند. به لحاظ مشروعیتی که آنها از مذهب شیعه می گرفتند و از سوی دیگر، خودآگاهانه آن را به عنوان مذهب رسمی پذیرفته بودند، لاجرم به عنوان یک شاه شیعه تکاپوهای خود را به گونه ای تنظیم کردند که به موازات تثبیت حاکمیت سیاسی، عملا ترویج و تثبیت باورهای شیعه نیز در آن لحاظ شده باشد. آنچه به عنوان مسئله اصلی در این نوشتار دنبال می شود این است که فارغ از دغدغه های باورمندی قلبی شاهان صفویه نسبت به آموزه های شیعه، نوع و میزان تاثیرگذاری مستقیم و غیرمستقیم اعمال و کارکردهای آنها بر اشاعه باورهای شیعه در ایران دوره صفویه چگونه بوده است؟
کلیدواژگان: تبلیغات، صفویه، شیعه، نماد، نشانه -
صفحه 203با توجه به اینکه بسیاری از افکار وهابیان در اندیشه های ابن تیمیه (728ق) ریشه دارد، به نظر می رسد نقد عالمانه و غیرجانب دارانه آراء ابن تیمیه می تواند دریچه ای به سوی تفاهم مذهبی در امت اسلامی و کنار رفتن اوهام سست بنیاد بگشاید. کتاب منهاج السنه النبویه فی الرد علی الشیعه و القدریه، نوشته ابن تیمیه را می توان آینه تمام نمای ردیه ها علیه شیعه شمرد. در این نوشتار، نه گزارش منتخب از مجموع قریب دویست گزارش تاریخی موجود در کتاب مزبور، با استفاده از روش های متعارف نقد تاریخی از منظر درونی و بیرونی نقد و بررسی شده است. محورهای اصلی نقد عبارت است از: ساختار مباحث تاریخی منهاج السنه، ارزیابی اسناد و ارجاعات گزارش های منتخب، ارزیابی راویان مورد استناد در گزارش های منتخب، و ارزیابی شیوه نقد ابن تیمیه در گزارش های منتخب. به استناد یافته های این مقاله، می توان نگاه تاریخی ابن تیمیه را فاقد اعتبار شمرد.
کلیدواژگان: ابن تیمیه، علامه حلی، وهابیت، منهاج الکرامه، منهاج السنه، نقد -
صفحه 231
-
Page 7In the present article, we have initially investigated the geopolitical situation of Yemen. Then, we have answered the following question: ‘what have been the effects of Islamic revolution of Iran on geopolitical changes in Yemen?’ Although Zeyd+ Shiites, who form a large part of the Shiite population of Yemen, governed that country up to 1962, they suffered severe geopolitical isolation after their fall. With the victory of Islamic revolution in Iran, the grounds were prepared for their coming out of isolation and gradual geopolitical diffusion of Shiism in Yemen. Revival of Zeyd+ Shiism, the intellectual and practical influence of Imam Khomeini’s thoughts on Yemani figures, diffusion of Twelver Shiism, and Shiite active participation in the recent revolution of Yemen are among the effects of Islamic revolution on Shiite geopolitical changes in Yemen. Altogether, it can be said that Islamic revolution of Iran has caused Shiite geopolitical diffusion in Yemen.Keywords: Yemen, the Shiites, Zeyd+, revolution, geopolitics, al, Hawth
-
Page 61The clergy, as one of the social subsystems of Iran, experienced a mutual influence in its interaction with external milieus. The politicalsocial movement of constitutionalism and Islamic revolution and the influential role of the clergy in these two movements arises the following question: ‘How was the clergy’s structure and functions in these two periods?’ The answer to this question would be useful for the researchers of political sociology in predicting the future changes in the relationship between the clergy and the political system. After the failure of constitutional movement, the clergy attempted to lend cohesion to its own scattering structure, and transfer the religious authority to Iran to approach the center of evolutions. On the other hand, the functions of the clergy reduced. With the Islamic revolution, however, the authoritative and organizational structure of the clergy underwent a great change as well, and its functions broadened.Keywords: the clergy, constitutionalism, Islamic revolution, structure, function
-
Page 109Alawids, due to their genealogical relation with the Prophet, have always been respected in the Islamic society. Some groups of them moved, for different reasons, to Muslim regions in the 2nd century. North and central regions of Iran were among those lands. With Imam Reza’s arrival in Iran at the end of 3rd century and his residence in Khorasan, the emigration of Alawids to Iran, and especially to Khorasan, increased. The Rab’ region of Neysh9b.r – which was oneof the greatest regions of Khorasan in the Islamic period, and included T.s, Isfar9yen, Sarakhs, Beyhaq, Nes9, and Ab+ward – was one of the destinations for emigrants. During the 3rd century and after it, the Alawids descended from Imam Hassan, Imam Hussein, Imam Ja’far, and Imam Mus9 resided in that region. The widespread presence of Alawid families in that region and their increase in population prepared a proper cultural, doctrinal and economic context for their continual emigration. This population density was effective in creation of the office of neqbat (directorship) for Alawids in Neysh9b.r. While the person holding the neqbat office was responsible for almost all the affairs of Alawids, the Alawids were diverse in their religious leanings and other features, which was effective in their relationships
-
Page 137The Mu’tazili Ibn Abil-Had+d is one of the prominent Islamic figures of the 6th and 7th century, and one of the intellectual leaders of Mu’taili thought in recent periods. However, with his exposition to Imam Ali’s Nahj al-Balgha – with its historical, analytical, and theological approach – he gained a status among Muslim thinkers, especially the Shiites; this is true to the extent that any study on the history of early Islam, especially what is related to the political happenings after the Prophet, would be imperfect without considering the information provided by Ibn Abil-Had+d. Thus, a large number of writers, in the course of history, have written on him and his exposition on Nahj al-Balgha. Since any man is influenced by peripheral factors in his thought and views, Ibn Abil-Had+d was no exception and was influenced by various factors – family, political, social, economic, as well as doctrinal and cultural. In the present article, therefore, his life and thoughts have been studied in brief so that we may present a better knowledge on his personality and his motivations in composing an exposition on Nahj al-Balgha. To do so, it is necessary to have a look at his thinking backgrounds.Keywords: Ibn Abil, Had+d, Mutazila, Exposition of Nahj al Balgha, Shiite, Imamate
-
Page 203In view of the fact that many of Wahhabite thoughts originate from Ibn Taymiya’s views (728 AH), it seems that a scholarly and unbiased review of his views can prepare the ground for religious understanding and removal of unsound notions in the Muslim nation. Ibn Taymiya’s Menhj as-Sunna an-Nabawiyya fir-Radd ‘Al Sh'’a wal-Qadariyya can be considered an all out mirror of refutations against Shiism. In the present article, nine different reports, from among two hundred historical reports in that book, have been reviewed – both internally and externally – using the common methods of historical review. The main axes of reviews are as follows: the structure of historical discussions of Menhj as-Sunna, evaluation of documents and references of the selected reports, evaluation of transmitters quoted in the selected reports, and evaluation of the method of Ibn Taymiya’s review in the selected reports. Based on the findings of this article, we may consider Ibn Taymiya’s historical view invalid.Keywords: Ibn Taymiya, All9ma Hill+, Wahhabite, Menhj al Kirma, Menhj as, Sunna, review
©2000-2024 magiran.com All Rights Reserved.